شب هاي ماه مبارک رمضان ـ ماه رحمت وامان وماه نزول قرآن ـ فرصت مناسبي براي مذاکرات علمي وخوشه چيني از محضر عالمان بزرگوار است. از اين رو بيت مرجع عالي قدر حضرت آيت الله العظمي حاج سيد صادق حسيني شيرازي دام ظله طبق سنوات گذشته ميزبان علما، فضلا، طلاب علوم ديني، شخصيت هاي گوناگون و عامّه مؤمناني است که با معظم له ديدار مي کنند. در اين ديدارها مباحث علمي و مسائل فقهي، تاريخي و فرهنگي مطرح مي شود و افزون بر طرح اين قبيل مسائل، مرجع عالي قدر سفارش ها و رهنمودهايي ارائه مي دهند.

از جمله موضوع هايي که در اين شب مورد بحث قرار گرفت، موضوع احتياط بود. مرجع عالي قدر، حضرت آيت الله العظمي شيرازي دام ظله در اين زمينه فرمودند: به دليل وجود چند سبب، فقها در حکم، احتياط مي کنند که احتمال وجود خلاف در آن حکم، از آن جمله است.

معظم له آن گاه به بحث ذوالعطاش پرداختند و فرمودند: از نظرِ عرف، آيا احکامي که براي ذوالعطاش وضع شده، براي کسي که زياد تشنه مي شود نيز وضع شده يا فقط براي کسي که نياز فراوان به آب دارد مقرر گرديده است؟

به عنوان مثال، بيماران کليوي احساس تشنگي نمي کنند، اما بايد آب بنوشند، در اين صورت آيا احکام ذوالعطاش بر آنان بار مي شود؟ و آيا حکمي که براي ذوالعطاش وضع شده، از آن جهت است که احساس تشنگي مي کند، يا به دليل نياز او به آب است؟ اين مسأله به بحث و تأمل فراواني نياز دارد.

ايشان فرمودند: روايتي از امام صادق عليه السلام نقل شده است که فرمودند: «إني إذا سافرت في شهر رمضان، ما آکل إلا القوت، و ما أشرب کل الريّ؛(1) من اگر در ماه رمضان سفر کنم، تنها به اندازه قوت [که بدان حفظ جان کنم] مي خورم و به اندازه اي آب مي نوشم که [رفع عطش کنم،] نه سيراب شوم».

به پيروي از اين روايت، فقها مي گويند، انسانِ بيمار و مسافر در ماه مبارک رمضان، تنها به اندازه ضرورت بخورد، نه آن قدر که سير شود.

روايت ديگري از امام صادق عليه السلام است که مي فرمايند: «إن رجلاً أتي النبي صلي الله عليه وآله فقال: يا رسول الله، أصوم شهر رمضان في سفر؟

فقال: لا.

فقال: يا رسول الله، إنه عليَّ يسير.

فقال رسول الله صلي الله عليه وآله: إن الله ـ عز وجل ـ تصدق علي مرضي امتي ومسافريها بالإفطار في شهر رمضان، أيعجب أحدکم لو تصدق بصدقة أن تردَّ عليه؟؛(2)

مردي به حضور رسول خدا صلي الله عليه وآله رسيد و عرض کرد: اي رسول خدا، آيا در ماه رمضان، در سفر روزه بگيرم؟

فرمودند: نه.

گفت: اي رسول خدا، روزه گرفتن در سفر بر من آسان است.

پيامبر اکرم فرمودند: خداي ـ عز وجل ـ بر بيماران و مسافرانِ امت من به افطار کردن در ماه رمضان تصدق نموده است. آيا کسي از شما مي پسندد، صدقه اي را که داده، به او بازپس داده شود؟».

آيت الله العظمي شيرازي افزودند: بنابراين و برپايه استناد به آنچه در روايات شريفه آمده است، افطار در سفر، صدقه اي است از سوي خداي متعال. در اين صورت آيا مي توان استنتاج کرد: کسي که بر اساس حکم شرعي روزه نمي گيرد، هرچه بيشتر بخورد، بهتر است؟

يکي از حاضران در جلسه از مرجع عالي قدر پرسيد: شخصي به دليل اضطرار مبلغي را قرض کرده و ناچار به پرداختِ سود آن پول شده است. حکم شرعي او چيست؟

ايشان پاسخ دادند: نظر به اين که گرفتن اين قرض، از باب ضرورت بوده، اشکالي ندارد. در روايت آمده است: «وليس شيء مما حرم الله، إلا وقد أحلّه لمن اضطر إليه؛(3) هر آنچه را که خدا حرام کرده، آن را براي افراد مضطر و ناچار، حلال نموده است».

بله، گرفتن آن [اضافه] براي قرض دهنده ربا بوده و حرام است.

در همين موضوع سؤال شد: کسي که از باب اضطرار ربا (سودِ پول) مي دهد، آيا مي تواند از سهام امام عليه السلام آن را بدهد؟

ايشان فرمودند: اگر اين کار به جهت ضرورت باشد، در اين صورت، براي قرض کننده ربا به شمار نمي رود و جايز خواهد بود، و دادنِ از سهم امام عليه السلام در موارد جايز، اشکال ندارد.

نيز در همين موضوع معظم له فرمودند: شخصي نزد من آمد و گفت: خانه اي عالي و مناسب دارم و وضعيت زندگي ام نيز عالي است، اما همسرم بسيار گلايه و شکايت مي کند و خانه اي بهتر از خانه اي که داريم از من مي خواهد. رفتار ناهنجار او مرا سخت فرسوده و اعصابم را درهم شکسته است. با توجه به شرايط سختي که دارم و رنجي که مي برم، آيا جايز است وام ربوي بگيرم؟

به او گفتم: در صورتي که تبديل خانه تنها از اين طريق ممکن باشد، اشکالي ندارد.

ايشان در ادامه فرمودند: اين اضطرار، در واقع اضطرارِ شخصي و فردي است، به اين معنا که افرادي، گلايه هاي همسر خود را تحمل کرده، دچار آشفتگي روحي و فروريختگي اعصاب نمي شوند و عدّه اي نيز مانند فرد مذکور، تحمل ندارند، لذا جواب سؤال کننده اين بود که اشکال ندارد.

مرجع عالي قدر فرمودند: از مسائلي که بسيار مورد ابتلاست، فديه روزه است. شخصي به من گفت: من ساکن نروژ هستم وبايد فديه بدهم. با توجه به اين که قيمت فديه (750 گرم گندم) در نروژ سه دلار است و در قم يک دلار، با اين حال، آيا مي توانيم هنگامي که به قم مي آيم اين فديه را بدهم يا کسي را وکيل کنم که فديه را به قيمت گندم در قم، به جاي من بدهد؟

پاسخ دادم: بنابر احتياط مستحب، بايد فديه را بر اساس قيمت متداولِ در شهر محل سکونتت بدهي، يا کسي را وکيل کني که به همان قيمت، فديه را از سوي تو بدهد. البته در چنين فرضي مي تواني فديه را به قيمت ارزان تر که ـ مثلاً ـ در شهر قم رايج است داد، ولي بهتر است آن را از باب احتياط مستحب، به قيمت شهر محل سکونت پرداخت کرد.

آيت الله العظمي شيرازي در ادامه فرمودند: شخصي مي پرسيد: در قرآن مجيد مي خوانيم: «ونحشره يوم القيامة أعمي؛(4) و در روز قيامت، او را کور محشور مي کنيم». و در جايي ديگر آمده است: «إقرأ کتابک؛(5) کتاب (کارنامه) خويش را بخوان» [اين دو، يعني نابينايي و خواندن، چگونه قابل جمع است؟].

پاسخ اين سؤال اين است که قرآن کريم و روايات شريفه آن چنان که تصريح مي کنند، در قيامت، مواقف و بازرسي هاي متعدد وجود دارد، بدين ترتيب که در يک موقف ـ العياذ بالله ـ انسان نابينا و در موقفي ديگر بينا خواهد بود.

معظم له در ادامه فرمودند: مرحوم شيخ مفيد رضوان الله تعالي عليه کتابي گرانسنگ دارد، به نام «الإختصاص» هر کس اين کتاب را دارد، آنچه را که مي گويم تجربه کند و آن که ندارد، آن را تهيه، سپس گفته ام را تجربه کند. در آخر اين کتاب، دو روايتِ مفصل وجود دارد که يکي از بهشت سخن مي گويد و ديگر از جهنم، جايي که بايد از آن به خدا پناه برد.

چنان که خود به دست آورده ام، هرکس روايت دوم را ـ که درباره جهنم سخن مي گويد ـ با دقت و تأمل بخواند، آن شب را از وحشت و هول قيامت نخواهد توانست به خواب برود و تا صبح بيدار خواهد ماند. خواندن اين روايت، براي انسان منافعي دارد، چرا که بر معنويت و هدايت يافتگي اش مي افزايد.

من اين کتاب را حدوداً چهل سال قبل به دست آوردم و آن را خواندم و چون به دو روايت يادشده رسيدم، تصميم گرفتم، ابتدا روايت مربوط به جهنم را بخوانم و همين کار را کردم. نتيجه کار اين شد که آن شب از هول قيامت نتوانستم بخوابم و تا صبح بيدار ماندم.

ايشان افزودند: مانند اين امور، براي انسان مفيد است و مي سزد که انسان، تا زماني که زنده است، از فرصت هاي زندگي براي چنين اموري بهره گيرد و پيش از مرگ، هول و هراس قيامت را بشناسد که اين شناخت و پند آموزي، بهترين انگيزه براي راهيافتگي و بهترين بازدارنده از گناه است.

مرجع عالي قدر سخنان خود را اين گونه به پايان بردند: رحمت و رضوان خدا نثار عالمانِ سلفِ صالح باد که علومي نافع و مهيا براي استفاده و بهره گيري ما بر جاي نهادند.

 

 

 

1. من لا يحضره الفقيه، ج2، ص143، حديث1986.

2. فروع کافي، ج4، ص127، حديث3.

3. وسائل الشيعه، ج4، ص373، باب12، حديث5428.

4. طه(20)، آيه 124.

5. اسراء(17)، آيه14.