پانزدهمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب حوزه های علمیه، در شامگاه روز یکشنبه ۱۵ رمضان العظیم ۱۴۴۳ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

فروعاتی از احکام خمس

در ابتدای جلسه یکی از فضلا سوال کرد: آیا عزل خمس قبل از رساندن آن به مرجع یا وکیل، موجب تعین آن و عدم جواز تصرف در آن می شود؟

مرجع عالیقدر فرمودند: هر سودی که شخص بدست می آورد از همان ابتداء خمس در آن واجب می شود، چنانچه در تفسیر آیه شریفه «وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ»([1])، روایتی وارد شده : «هي والله الإِفادة يوماً بيوم»([2]) ، و اگر همان وقت خمس را بدهد به عنوان وجوب اداء می کند، مانند نماز ظهر اگر اول زوال بجا بیاورد به نیت وجوب می باشد، لکن وجوب خمس، وجوب موسع است تا سر سال، و سر سال خمسی، مضیق می شود. حال اگر وجوب خمس مضیق شد ونتوانتست آن را به ولی خمس یا ارباب خمس برساند ودسترسی به مرجع یا وکیل او نداشت و خودش نیز دارای اجازه از فقیه درصرف خمس در مواردش نبود، در این صورت خمسی که از مالش جدا نموده امانت شرعی در دست او می شود، لکن دلیلی خاصی نداریم که خمس با عزل معین شده و حق تصرف در آن ندارد، هر چند در باب زکات فطره دلیل داریم که با عزل متعین می شود، و همچنین در باب صدقات مستحب روایتی وارد شده که حضرت به عده ای که در بیابان گرفتار شده بودند، امر به دادن صدقه فرمودند و وقتی به حضرت عرض کردند که آنجا فقیری سراغ نداریم، امام علیه السلام فرمودند: صدقه را از مال خود جدا کرده و کنار بگذارید.

اما از این ادله استفاده نمی شود که در خمس نیز همین حکم جاریست وعلی القاعده باید گفت: خمس با عزل تعین پیدا نکرده و جواز تصرف نسبت به آن باقی است لکن در اولین زمان رفع عذر باید ادا کند.

سپس پرسیده شد: اگر همه احکام زکات را در خمس از باب بدلیت جاری بدانیم، آیا همچون زکات فطره[3]، بعد از عزل تعین پیدا نمی کند؟

معظم له فرمودند: عده ای از فقها همچون مرحوم سید عبد الهادی شیرازی (رحمه الله)، جریان احکام زکات در خمس را از باب بدلیت خمس از زکات به جهت برخی از ادله پذیرفته اند، و به نظر می رسد که همین نظر صحیح باشد، در مقابل برخی دیگر از فقها همچون مرحوم والد (رضوان الله علیه)، بدلیت را نپذیرفته اند، از باب نمونه مسئله دیگری که در زکات دلیل خاص دارد ولی در خمس دلیل ندارد این است که اگر کسی که زکات بر او واجب است، شخصی را مستحق زکات می داند اما او خودش را مستحق نمی داند، دلیل دارد که جایز است آن را به عنوان هدیه به آن شخص بدهد، اما در خمس چنین دلیلی نداریم مگر از باب بدلیت خمس از زکات، و اینکه تمام احکام زکات در خمس جاری است الا ما خرج بالدلیل.

در ادامه سؤال شد: اگر سر سال، مقدار خمس را عزل کرد و عصیانا آن را پرداخت نکرد، تصرف در چهار پنجم دیگر جایز است؟

مرجع عالیقدر فرمودند: اگر در عدم ایصال خمس به ولی یا ارباب خمس معذور نباشد، عزل کفایت نمی کند([4]).

در ادامه معظم له فرمودند: برخی از فقها فرموده اند که خمس به نحو اشاعه است و برخی دیگر همچون صاحب عروه آن را به نحو کلی فی المعین می دانند، و به نظر می رسد خمس به نحو اشاعه باشد نه کلی فی المعین[5]، پس بنابر قول به اشاعه، تصرف در کل مالی که خمس به آن تعلق گرفته است و مقدار خمس ادا نشده است، جایز نیست؛ و اما بنابر قول به کلی فی المعین، حق تصرف در چهار پنجم آن را دارد.

حضرت خضر وکشتن نوجوان

سپس از حکایت حضرت موسی و حضرت خضر (علی نبینا وآله وعلیهما السلام) پرسیده شد: آیا کشتن آن نوجوان توسط حضرت خضر، قصاص قبل از جنایت نبود؟

معظم له فرمودند: قاعده اولی عدم جواز ارتکاب چنین عملی است، ولی به جهت دلیل خاص بر انجام آن توسط حضرت خضر نبی که معصوم میباشد وبه دستور خداوند عمل فرموده، استثناء از قاعده محسوب می شود، که از طرف خدای متعال این حق را داشته است.

تزاحم میان روزه گرفتن و تحصیل نفقه خانواده

سپس سؤال شد: اگر شخصی برای کسب نفقه خانواده اش باید در ماه رمضان کار کند، و اگر کار نکند به حرج می افتد، و در صورت کار کردن نمی تواند روزه بگیرد، وظیفه او چیست؟

مرجع عالیقدر فرمودند: باید سعی کند کار دیگری پیدا کند یا مثلا قرض بگیرد، ولي در صورت اضطرار مقتضای ادله، ودلیل لا حرج و لا ضرر، جواز افطار است وباید آن را قضا کند ولی کفاره ندارد.

در ادامه معظم له فرمودند: البته این حکم شامل دانش آموزی که ایام امتحان اوست و اگر روزه بگیرد عقب می افتد، نمی شود.

ملاک در حد ترخص

در ادامه از ملاک در حد ترخص در این زمان که مساجد بلندگو دارند و شهرها دیوار ندارد پرسیده شد.

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: در شنیدن صدای اذان، مصادیق متعارف آن ملاک هست، و بلندگو ملاک نیست، همچنین دیوار منازلی که یک یا دو طبقه هستند نه بیشتر، وهمچنین ملاک گوش و چشم متعارف می باشد، و دلیل ملاک بودن متعارف، همان کبرای کلی است که فقها از اول تا آخر فقه، در موارد مختلف فرموده اند که  مطلقات منصرف به مصادیق متعارف می باشد، و در مصادیق غیر متعارف ظهور ندارد.

احکام فرزندخوانده

در ادامه جلسه یکی از حضار سوال کرد: اگر زوجین نوزادی را از شیرخوارگاه به فرزندی قبول کنند، چنانچه راهی برای محرمیت نداشته باشند، آیا به جهت عسر و حرج محرم نبودن آن نوزاد به پدر خوانده و مادر خوانده اش، می توان حکم به محرمیت آنها کرد؟

معظم له فرمودند: خیر، عنوان عسر و حرج برای محرمیت کفایت نمی کند؛ و خصوصا به جهت اختلاط انساب جایز نیست که مو          ضوع را از آن نوزاد بعد از بزرگ شدن او مخفی کنند ، و اگر ولی آن طفل در دسترس نباشد، باید از حاکم شرع (فقیه جامع الشرائط) جهت تصرفات اذن بگیرند.

آیه شریفه: « وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا»

یکی از فضلا در مورد آیه شریفه: « وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا»([6]) سوال کرد: مراد از اسماء در این آیه چیست؟

معظم له در پاسخ به این سوال فرمودند: در بعضی از روایات تفسیر به اسماء مقدسه معصومین (علیهم السلام) شده است.

تقلید اعلم

شخصی از حضار در مورد تقلید از اعلم پرسید: آیا بنای عقلا بر لزوم تقلید از اعلم نمی باشد؟

حضرت آیت الله العظمی شیرازی در پاسخ به این سوال فرمودند: مرحوم صاحب جواهر می فرماید اگر تقلید اعلم به سیره عقلا واجب بود پس باید به بیشتر اطبا مراجعه نشود و فقط به خصوص اعلم آنها مراجعه میشد و حال  آنکه چنین چیزی نیست، بنابراین معلوم میشود که سیره عقلا مطلقا بر لزوم رجوع به اعلم نیست، گذشته از اینکه اطلاقات تقلید، مقید به اعلم نشده است.

گفته شد: ثابت نیست که این اطلاقات در مقام بیان از این جهت باشد.

معظم له فرمودند: هر چند عده ای از متاخرین در اصول در حجیت اطلاق، احراز در مقام بیان بودن از این جهت را شرط دانسته اند، لکن سابقا مکرر بیان شد که در حجیت اطلاق، این قید شرط نیست بلکه همین مقدار کافی است که محرز نباشد متکلم در مقام بیان از این جهت نبوده، وشاهد بر مطلب این است که فقها در موارد بسیاری از فقه، استناد به اطلاقات کرده اند بدون اینکه در همه آن موارد، محرز باشد که در مقام بیان من هذه الجهة بوده است.

زمان پرداخت زکات فطره

در پایان جلسه سوال پرسیده شد: آیا اداء زکات فطره قبل از ماه رمضان یا در ماه رمضان مجزی است؟

معظم له فرمودند: قبل از ماه رمضان صحیح نیست اما در ماه رمضان فقها اختلاف کرده اند ولی به نظر می رسد که مجزی است هرچند بر خلاف احتیاط مستحب می باشد.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.

([1]) سوره انفال: 41.

([2]) وسائل الشیعة: ج9 ص546 ح12682.

([3]) العروة الوثقی: کتاب الزکاة، فصل في زکاة الفطرة، فصل 4، ص393، م6.

([4]) العروة الوثقی: کتاب الخمس، فصل 2، ص408،  م15.

([5]) العروة الوثقی: کتاب الخمس، فصل 1، ص405، م 76.

([6]) سوره بقره : 31.