پرداخت خمس به فقیهی دیگر

در ابتدای جلسه سؤال شد: آیا خمس را می شود به فقیه دیگری غیر از مرجع تقلید داد؟

حضرت آیت الله العظمی شیرازی دام ظله فرمودند: این مسأله در شب های قبل مطرح و عرض شد: در تمام مسائل مربوط به فقیه جامع الشرائط، اعلمیت شرط نیست مگر تقلید، بنابراین در اموری مانند جعل قیِّم، خمس دادن، اجازه گرفتن، خصوص مرجع تقلید شرط نیست.

این مسأله در عروه مطرح شده و غالباً حاشیه نکرده و آن را قبول فرموده اند. از این رو می توان خمس را به هر فقیه جامع الشرائطی حتی غیر از مقلَّد خویش پرداخت کند، چه فتوای آن فقیه دیگر موافق با فتوای مقلَّدش باشد و چه نباشد. و حتی اگر مورد مصرف آنان مختلف باشد، زیرا دلیل نداریم که خمس را فقط به کسی که از او تقلید می کند باید بدهد. فقیه مالک خمس نیست بلکه ولایت در تصرف دارد.

بله اگر مرجع تقلید حکم کرد که خمس را به من بدهید نه به غیر، بنابر حجیت حکم فقیه در موضوعات، باید خمس را به او پرداخت کند، اما تا زمانی که چنین حکمی نکرده جایز است خمس را به فقیه دیگر بدهد حتی اگر اعلم نباشد.

شرط اعلمیت

فقط در مسأله تقلید بین فقها بحث هست که آیا اعلمیت مطلقاً شرط است یا نه؟ اما در غیر تقلید خیر، دو فقیه جامع الشرائط در عرض هم ولایت دارند، مانند پدر و جدّ که در عرض هم ولایت دارند.

سؤال شد: اگر تقلید اعلم واجب باشد و برگشت مصرف خمس به فتوا بود چطور؟

معظم له فرمودند: بله اگر چنین باشد قبول داریم اما نیاز به اثبات دارد.

انتقال خمس به شهر دیگر

سؤال شد: آیا انتقال خمس از شهر مکلف که در آن فقیهی جامع الشرائط وجود دارد به شهر دیگر چه حکمی دارد؟

معظم له فرمودند: در خمس دلیل خاصی نسبت به انتقال نداریم، در زکات دلیل هست، از طرفی بحث شده که آیا خمس همان احکام زکات را دارد ـ إلا ما خرج بالدلیل ـ و خدای متعال اکراماً لرسول الله صلی الله علیه وآله به جای زکات برای آنها خمس قرار داده وگرنه همان احکام را دارد، این قول را جماعتی از جمله مرحوم صاحب جواهر و مرحوم سید عبدالهادی شیرازی و مرحوم اخوی رضوان الله علیهم قائل شدند، و بنابراین خمس تمام احکام زکات را دارد مگر در جایی که حکمی خاص برای خمس در دلیل وارد شود، در این صورت انتقال آن به شهر دیگر جایز نیست مگر با ضمان.

تصرف در سهم سادات

سؤال شد: اگر سیدی سهم سادات را بگیرد، آیا جایز است از همین سهم سادات به غیر سید بدهد؟

ایشان فرمودند: در صورتی که سید مستحق سهم باشد و در ملک او درآید، در حدّ شأنش جایز می باشد.

علم به عدم کشته شدن

یکی از آقایان سؤالی اعتقادی مطرح نمود درباره آیه شریفه: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» (سوره بقره: 207)، که فضیلتی از امیرمؤمنان علیه السلام را بیان می کند، اما حضرت می دانستند که کشته نمی شوند، و با علم حضرت به آن، چگونه فضیلت خواهد بود؟

معظم له فرمودند: روایات متواتره داریم که آیه شریفه در قصه لیلة المبیت است که امیرمؤمنان علیه السلام جای پیامبر صلی الله علیه وآله خوابیدند، و در شأن و فضیلت آن حضرت نازل شد. و «یَشْرِی» در آیه به معنای «یبیع» است. مانند آیه: «وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ» (سوره یوسف: 20) یعنی: باعوه.

و جمله «یَشْرِی نَفْسَهُ» همانگونه که در صورت علم به کشته شدن صدق می کند، در صورتی که خود را در معرض کشته شدن قرار دهد نیز صادق است.

از طرفی روایات متعدد به دلالات مختلف (مطابقه، تضمّن و التزام) داریم که معصومین علیهم السلام بنا نبوده به علم واقعی خود عمل کنند، بلکه به همان ظاهر عمل می فرمودند.

رسول الله صلی الله علیه وآله می فرمایند: «انما اقضی بینکم بالایمان والبینات».

و در روایت دارد عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله): «إِنَّمَا أَقْضِی بَیْنَکُمْ بِالْبَیِّنَاتِ وَالْأَیْمَانِ، وَبَعْضُکُمْ أَلْحَنُ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ، فَأَیُّمَا رَجُلٍ قَطَعْتُ لَهُ مِنْ مَالِ أَخِیهِ شَیْئاً فَإِنَّمَا قَطَعْتُ لَهُ بِهِ قِطْعَةً مِنَ النَّارِ».

از طرفی حضرت امیر علیه السلام حتی اگر می دانستند لیلة المبیت کشته می شوند، باز هم در جای پیامبر صلی الله علیه وآله می خوابیده و جانفشانی می کردند، حضرت با آنکه می دانستند شب 19 ماه رمضان اگر به مسجد تشریف ببرند ضربت می خورند و شهید می شوند، بلکه خودشان از قبل به ابن ملجم فرموده بودند: تو چنین کاری خواهی کرد، و در شب 19 فرمودند: به خدا امشب همان شبی است که به من وعده داده شده است. اما حضرت به مسجد رفتند، چه بسا به جهت اینکه مکلف بودند طبق ظاهر عمل کنند.

به طور کلی حضرت از مرگ در راه خدا هراسی نداشتند، و حتی لیلة المبیت اگر علم به کشته شدن داشتند مانع از بیتوته ایشان نمی شد.

احتمال حصول بداء

از طرفی (بداء) برای خداوند محفوظ است، و در هر لحظه خدا می تواند و ممکن است تقدیر را تغییر دهد، در قصه لیلة المبیت، حضرت به جهت علم غیب می دانستند کشته نمی شوند، گرچه مکلف به ظاهر بوده و حسب ظاهر عمل می کردند، اما در عین حال (بداء) برای خدا باقی بوده، یعنی آیا احتمال نمی دادند که (بداء) حاصل شود و کشته شوند. زیرا در روایات دارد که از 72 اسم اعظم، یک اسم استأثر الله لنفسه، که حتی معصومین علیهم السلام نیز آن را نمی دانند.

فی الکافی: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)، قَالَ فِی هذِهِ الْآیَةِ: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَیُثْبِتُ‌» قَالَ: فَقَالَ: «وَهَلْ یُمْحی‌ إِلَّا مَا کَانَ ثَابِتاً؟ وَهَلْ یُثْبَتُ إِلَّا مَا لَمْ یَکُنْ؟».

وعَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)، قَالَ: «مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً حَتّی‌ یَأْخُذَ عَلَیْهِ ثَلَاثَ خِصَالٍ: الْإِقْرَارَ لَهُ بِالْعُبُودِیَّةِ، وَخَلْعَ الْأَنْدَادِ، وَأَنَّ اللَّهَ یُقَدِّمُ‌ مَا یَشَاءُ، وَیُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ».

سؤال شد: در عبارت دعای ماه رجب دارد: «لا فرق بینک وبینهم الا أنهم عبادک».

ایشان فرمودند: به روایات دیگری که فرموده: یک اسم، خاص خداست و احدی علم به آن ندارد جمله «لا فرق» تقیید می خورد.

خون تخم مرغ

سؤال شد: خونی که گاهی در تخم مرغ دیده می شود چه حکمی دارد؟ آیا می توانیم بگوییم مانند خونی است که در ذبیحه باقی مانده پاک و حلال است؟

معظم له فرمودند: نسبت به خون متبقی در ذبیحه دلیل خاص داریم و اگر بخواهیم به این مورد نیز سرایت دهیم قیاس می شود.

بنابراین اطلاقات نجاست دم، خون تخم مرغ را شامل می شود. و هر کجا عرفاً دم بود موضوع تحقق پیدا کرده حکم آن که نجاست و حرمت اکل است، مترتب می شود.

سؤال شد: آیا از باب قاعده (لو کان لبان) نمی توان گفت خون تخم مرغ پاک است؟ زیرا در اغلب تخم مرغ ها خون دیده می شده و مبتلا به مکلفین بوده، اما نسبت به آن سؤال نشده است؟

معظم له فرمودند: معلوم نیست اغلب تخم مرغ ها چنین بوده، از طرفی اطلاقات دم و نجاست آن برای مردم روشن بوده و چه بسا نیازی به سؤال مجدد نداشته است. البته برخی گفتند: خون در تخم مرغ پاک است اما اکثراً فرمودند: نجس است.

سؤال شد: خون موجود در شیر چطور؟

فرمودند: مانند خون در تخم مرغ، اکثر آقایان فرمودند: نجس و حرام است.

نذر ترک مضاجعت

سؤال شد: آیا نذر ترک مضاجعت همسر با رضایت او، صحیح است، و منعقد می شود؟

معظم له فرمودند: به جهت مرجوح بودنش، نذر منعقد نمی شود. زیرا اگر بدون رضایت وی باشد که در بعضی موارد حرام است، و اگر با رضایتش باشد، مکروه است، لإطلاق النهی فی الادلة الظاهر فی المبغوضیة.

مصادیق زینت زنان

سؤال شد: نسبت به زینت زنان، که اظهارش برای نامحرم جایز نیست، آیا تنها اضافه کردن چیزی به صورت، زینت حساب می شود، یا کم کردن چیزی نیز زینت می باشد، مثل برداشتن موهای صورت و زیر ابرو؟

معظم له فرمودند: ظاهر آیه شریفه: «وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ» حجت بوده، و اگر عرفاً زینت حساب شود، ستر آن لازم، و اگر عرفاً زینت نباشد، لازم نیست.

گفته شد: این کار موجب زیبایی و رفع زشتی است.

ایشان فرمودند: صدق زینت ملاک است، و بین زینت و بین رفع زشتی فرق است. خلاصه اگر ظهور عرفی بود فبها، و اگر نوبت به شک و اصل عملی رسید به جهت اینکه از موارد اقل و اکثر است برائت جاری می شود.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین